Khi thành phố lên đèn cũng là lúc chị Vinh hối hả đạp chiếc xe xỉn màu tới nơi làm việc. Sắp đồ nghề, khoác vội chiếc áo lao công vẫn còn vệt mồ hôi hôm trước, chị khom người đẩy chiếc xe rác xuyên vào bóng đêm và con đường dài hun hút.

Cái công việc mà không ít người đời cho là ở đáy cùng của xã hội này đã gắn bó với chị gần 30 năm. Chị là một người con của dòng họ Nguyễn Hữu (làng Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội), một dòng họ có đến bốn đời làm sạch, làm đẹp thủ đô...

Tứ đại... đồng nghề

Trong những năm đầu ngành công chính mới ra đời (1936) thì ông Nguyễn Hữu Trọng, người con đầu tiên của dòng họ Nguyễn Hữu, đã đầu quân vào đội thông cống của Sở Công chính Hà Nội. Công việc khá vất vả và bị xã hội coi thường, nhưng vì trên vai còn gánh nặng nuôi mẹ già và chín đứa con nhỏ đã khiến ông phải sớm ngày tối mặt với bùn và cống rãnh. Chẳng dư dật gì nhưng cái nghề này cũng nuôi được cả gia đình ông.

Thấy mấy người em làm việc quần quật mà gia cảnh vẫn khó khăn, ông liền động viên họ theo nghề của ông. Mấy năm sau bốn người em trai của ông lần lượt được nhận vào làm tại Sở Công chính với những việc khá nặng nhọc như thông cống, hút phân, dọn nhà vệ sinh... Rồi họ đã gắn bó với nghề trong cả cuộc đời. Những thế hệ sau của dòng họ Nguyễn Hữu cũng tiếp bước cha anh vào đầu quân trong ngành công chính. Ông Trọng có chín người con thì tới bảy người theo nghề cha.

Con trai cả của ông tên Nguyễn Hữu Đãi sau khi xuất ngũ cũng trở thành công nhân bơm hút phân của Công ty Vệ sinh Hà Nội. Ông Đãi làm việc tới năm 1990 mới nghỉ hưu. Các con tiếp theo của ông Trọng người thì làm tại ban quản lý lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, người thì làm tại Công ty Môi trường đô thị Hà Nội, trong đó có chị Vinh hiện là công nhân của Xí nghiệp Môi trường đô thị số 3. Ngoài bảy người con của ông Trọng còn có tới 31 người khác thuộc thế hệ thứ hai (cháu gọi ông Trọng là bác ruột) của dòng họ Nguyễn Hữu làm công nhân của Công ty Môi trường và đô thị Hà Nội.

Thế hệ trẻ nhất của dòng họ Nguyễn Hữu (thế hệ thứ tư) hiện cũng có khoảng hơn chục người phục vụ trong ngành môi trường Hà Nội. Họ có độ tuổi rất trẻ (22-27) song cũng theo nghiệp cha anh. Cụ thể Nguyễn Thanh Hải, sinh năm 1978, cháu ngoại của ông Nguyễn Hữu Đãi, đang là công nhân lái xe chở rác thuộc đội xe cơ giới của Công ty Môi trường đô thị Hà Nội.

Hay như Lê Hồng Vân, là cháu gọi ông Nguyễn Hữu Trọng bằng cụ ngoại. Vân sinh 1983, hiện là người trẻ nhất thuộc thế hệ thứ tư làm trong ngành môi trường, Vân đang là công nhân của Xí nghiệp Môi trường đô thị số 1 (Công ty Môi trường đô thị Hà Nội). Thế hệ thứ ba, thứ tư của dòng họ Nguyễn Hữu đều sinh sau năm 1960 trở về đây nên ai nấy đều có điều kiện được học tập. Đặc biệt có những người sau khi tốt nghiệp đại học đã theo bước cha anh về công tác trong ngành môi trường Hà Nội ở những lĩnh vực đòi hỏi trình độ cao như: quản lý, kỹ thuật chế biến, xử lý rác.
Một trong số họ là Nguyễn Hữu Đăng, cháu nội ông Nguyễn Hữu Trọng. Đăng sinh 1976, là kỹ sư chuyên ngành môi trường được đào tạo tại Đại học Bách khoa Hà Nội. Hiện Đăng đang phụ trách kỹ thuật xử lý, chế biến rác ở Xí nghiệp Chế biến rác thải Lam Sơn (thuộc Công ty Môi trường đô thị Hà Nội). Một cháu nội khác của ông Trọng là Nguyễn Quang Tiến cũng tốt nghiệp Đại học Tài chính kế toán Hà Nội, sau đó về làm việc trong công ty. Tiến hiện là một đảng viên trẻ có năng lực đang công tác tại phòng tổ chức lao động của Công ty Môi trường đô thị Hà Nội.

Cho đến nay sau gần 70 năm, dòng họ Nguyễn Hữu đã đóng góp cho sự nghiệp môi trường Hà Nội gần 180 con em. Hồi tưởng về truyền thống đó của dòng họ, chị Vinh không nén được xúc động: “Dòng họ tôi biết ơn cái nghề này, nhờ nó mà bao người con của dòng tộc đã được nuôi dưỡng và trưởng thành. Tôi còn nhớ cha tôi (ông Nguyễn Hữu Trọng) lúc còn sống vẫn thường dạy chúng tôi rằng: “Nghề gì cũng là nghề, cha con mình có may mắn vì được gắn bó với cái nghề làm xanh đẹp cho đời, thế là hạnh phúc đấy con à! Vậy mà giờ đây cụ chẳng còn sống để chứng kiến con cháu trưởng thành như lời dạy năm nào”.

Vui buồn tiếng chổi tre

Gần 70 năm sống chết với nghề, cũng từng ấy thời gian những người con của dòng họ Nguyễn Hữu phải gặp bao khó khăn. Công việc ngày nào cũng phải tiếp xúc với rác, bụi, phân, bùn cống, rác thải y tế... đã để lại trong cơ thể họ những mầm bệnh quái ác. Đây dường như là nỗi khổ chung mà mỗi người lao công sẽ vấp phải khi sắp sửa bước sang cái dốc bên kia của cuộc đời. Chính ông Nguyễn Hữu Trọng sau 40 năm làm việc vất vả cũng sớm ra đi ở cái tuổi 63 vì mắc bệnh viêm phổi mãn tính. Con cháu ông nhiều người cũng không thoát khỏi trùng vây của căn bệnh quái ác đó.

Rồi những kỷ niệm buồn, những tai nạn nghề nghiệp... Có những lần đang đẩy xe rác thì bị một bịch rác của những kẻ vô ý thức dội thẳng xuống đầu, hay có người vô tình đâm thẳng xe vào người. Chị Vinh kể lại: “Hồi đầu năm ngoái (2003), tôi đang đẩy xe rác về điểm tập kết trên phố Lê Duẩn thì bị một cậu thanh niên chạy xe máy tông thẳng vào rồi bỏ chạy. Tôi bị ngã đập đầu xuống đất bất tỉnh”.

Nhưng những tai ương ấy chưa sợ bằng nỗi sợ xa chồng vắng con trong những dịp lễ tết. 30 năm gắn bó với nghề là cũng chừng ấy năm chị Vinh không được dự một bữa tất niên thiêng liêng ấm cúng cùng chồng con, cũng từng ấy năm gia đình chị hiếm được quây quần bên mâm cơm chiều đủ đũa đủ bát... Rồi những đêm mưa gió bão bùng, những đêm xe chở rác chuyên dụng hỏng, cả đội lao công lại trắng đêm cùng với rác...

Cực nhọc, thiệt thòi như vậy nhưng những người lao công nói chung và những người trong dòng họ của chị vẫn bám trụ với nghề. Tính trung bình mỗi ngày toàn thể công nhân viên của Công ty Môi trường đô thị phải len chân đến khắp ngả đường Hà Nội thu gom hàng ngàn tấn rác sinh hoạt và hàng trăm khối rác vật liệu xây dựng. Thử hình dung xem nếu không có họ một ngày thôi thủ đô sẽ ra sao?

Tuy vất vả nhưng đối với những lao công như chị Vinh thì đó còn là niềm vui, vinh dự vì được góp sức vào công việc chung của đất nước. Rồi những an ủi động viên âm thầm của bao người không quen biết. Có những lần chị Vinh nhặt được rất nhiều hiện vật quí như: đồng hồ đeo tay, ví tiền, thẻ nhà báo, giấy phép lái xe, hộ khẩu, bằng tốt nghiệp đại học... chị lại tìm đến thân chủ để trả họ. Công việc thường nhật cứ đều đặn như chiếc kim đồng hồ chuyển động, bẵng đi thời gian có người quên, có người quay lại nói câu cảm tạ...

“Chẳng để làm gì nhưng thế đã là an ủi, động viên nhiều cho chúng tôi rồi”. Khi thành phố lên đèn cũng là lúc chị Vinh hối hả đạp chiếc xe xỉn màu tới nơi làm việc. Sắp đồ nghề, khoác vội chiếc áo lao công vẫn còn vệt mồ hôi hôm trước, chị khom người đẩy chiếc xe rác xuyên vào bóng đêm và con đường dài hun hút. Cái công việc mà không ít người đời cho là ở đáy cùng của xã hội này đã gắn bó với chị gần 30 năm. Chị là một người con của dòng họ Nguyễn Hữu (làng Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội), một dòng họ có đến bốn đời làm sạch, làm đẹp thủ đô...